Wasilij Zajcew, snajper ze Stalingradu

Wielu już oglądało film wojenny „Wróg u bram” (Enemy at the Gates). Reżyseria Jean-Jacques Annaud, w roli Zajcewa Jude Law, w pozostałych rolach Joseph Fiennes, Ed Harris, Rachel Weisz, Bob Hoskins, Ron Perlman. Czytając książkę Aleksandra M. Samsonowa „Bitwa stalingradzka”, wydaną w Warszawie (1962), natrafiłem na fragment dotyczący właśnie snajperów w Stalingradzie. Widzowie filmu trafią tu na informacje znane z wątków filmowych.

[Samsonow Aleksander M.: Bitwa stalingradzka. Warszawa 1962. s.222:]
W czasie walk stalingradzkich zasłynęli strzelcy wyborowi - Bohaterowie Związku Radzieckiego - W. Zajcew, W. Miedwiediew, W. Fieofanow, N. Kulikow i wielu innych. Wśród obrońców Stalingradu rozpowszechnił się szeroko ruch strzelców wyborowych, obejmując ponad 400 żołnierzy. W 284 dywizji piechoty 62 armii radzieckiej w ciągu trzech miesięcy walk ulicznych strzelcy wyborowi zabili 3166 żołnierzy i oficerów niemieckich.

W dywizji tej pionierami ruchu strzelców wyborowych byli pochodzący z Syberii Aleksander Kalentijew i pochodzący z obszaru przyuralskiego (Priuralia) Wasilij Zajcew, obaj z 1047 pułku piechoty podpułkownika Mietielewa. Zajcew nauczył się strzelać już w dwunastym roku życia, polując wraz z ojcem i bratem w lasach na Uralu. Dzieciństwo spędził w rodzinnej wiosce Jelininskij rejonu agapowskiego obwodu czelabińskiego, gdzie zimą uczył się, a latem pasał bydło. Jako piętnastoletni wyrostek pojechał do Magnitogorska i wstąpił do technikum budowlanego, które ukończył z wyróżnieniem. Później ukończył kurs księgowości i pracował jako księgowy, starszy inspektor ubezpieczeń. W 1937 r. Zajcew z zaciągu komsomolskiego dostał się na służbę we Flocie Oceanu Spokojnego, gdzie pracował jako płatnik na jednym z okrętów wojennych. Do 284 dywizji Zajcew przybył wraz z grupą komsomolców-marynarzy Floty Oceanu Spokojnego, którzy wnieśli prośbę do Rady Wojennej floty o skierowanie ich na front.

Już w pierwszych walkach 1047 pułku na prawym brzegu Wołgi, a następnie w czasie szturmu Niemców na obszarze fabryki „Metiz” Zajcew wyróżnił się i otrzymał medal „Za Odwagę”. Niemcy czynili rozpaczliwe wysiłki, by przełamać obronę 284 dywizji piechoty i wyprzeć ją z zajmowanych pozycji. Szczególnie zacięta walka rozgorzała o wzgórze 102,0 - Kurhan Mamaja. To panujące nad miastem wzniesienie ciągnie się mniej więcej 1000 m wzdłuż brzegu, jego szerokość wynosi 400-500 m, a wysokość - 80 m. W październiku linia frontu biegła przez Kurhan Mamaja, dzieląc go na dwie części: wschodnie zbocza zajmowały wojska radzieckie, zachodnie zaś - Niemcy. W rękach Niemców znajdowały się również tak zwane „diabelskie kopuły” - zbiorniki ciśnieniowe wody na wierzchołku wzgórza, będące ich głównymi punktami obserwacyjnymi, gdzie siedzieli bezpiecznie niemieccy obserwatorzy artyleryjscy. Posiadanie zbiorników w znacznej mierze decydowało o wyniku walki o Kurhan Mamaja.

Pułk piechoty podpułkownika Mietielewa wraz z innymi oddziałami 284 dywizji walczył z Niemcami z wyjątkową nieugiętością i zaciętością. Żołnierze radzieccy starali się wyczerpać siły przeciwnika, działając niewielkimi grupami szturmowymi. Duże straty zadawali hitlerowcom artylerzyści i obsługi moździerzy.

Wasilij Zajcew stał się sławny w pułku jako strzelec wyborowy w październiku - miesiącu najgorętszych walk o Stalingrad. Pewnego razu (było to w pierwszych dniach października) Zajcew dostrzegł łącz- [s.223] nika niemieckiego, który był daleko i prawdopodobnie czuł się bezpieczny. Zajcew wycelował swój karabin i powalił go pierwszym strzałem. Do zabitego od razu skierował się drugi żołnierz niemiecki. Zajcew strzelił ponownie i znów celnie. Na trzeciego trzeba było zaczekać dłużej: przeciwnik obawiał się wystawić na strzał celnego strzelca radzieckiego. W końcu do leżących nieruchomo dwóch Niemców zaczął zbliżać się pełzając trzeci. Zajcew znów nacisnął język spustowy i jeszcze jeden Niemiec został zabity.

Następnego dnia Zajcewowi wręczono w imieniu dowódcy pułku, podpułkownika Mietielewa, karabin strzelca wyborowego z celownikiem optycznym. Od tej pory na ulicach Stalingradu codziennie rozlegały się celne strzały rosyjskiego strzelca Zajcewa, zabijającego bezlitośnie hitlerowców.

Pułk Mietielewa liczył wkrótce 48 strzelców wyborowych. W okresie walk toczonych na ulicach Stalingradu i na Kurhanie Mamaja zabili oni 1278 żołnierzy i oficerów niemieckich. Ruch strzelców wyborowych rozwinął się również i w innych oddziałach. Oddział polityczny dywizji zaczął wydawać biuletyny zawierające „konta osobiste” strzelców wyborowych, a gazeta dywizyjna i agitatorzy rozpowszechniali doświadczenia najlepszych z nich.

W. Zajcew zwiększał wytrwale swe „konto” i liczba zabitych przez niego Niemców stale rosła. Musiał on wielokrotnie staczać pojedynki z niemieckimi strzelcami wyborowymi i za każdym razem wychodził z nich zwycięsko. Ten wspaniały żołnierz wypowiedział słowa, które stały się znane całemu Związkowi Radzieckiemu: „Dla nas, żołnierzy i dowódców 62 armii, nie ma ziemi za Wołgą. Walczyliśmy i będziemy walczyli do upadłego!”

W dniu, w którym Zajcew został przyjęty do partii, na jego „koncie osobistym” figurowało 60 zabitych żołnierzy i oficerów niemieckich. Wkrótce pojawiły się ulotki, mówiące: „Strzelaj tak, jak strzelec wyborowy Wasilij Zajcew. Zajcew zabił 158 Niemców, a Ty ilu?” Później (około połowy stycznia 1943 r.) na „koncie” Zajcewa figurowało 242 zabitych.

Strzelcy wyborowi działali skutecznie również w innych oddziałach i związkach taktycznych wojsk radzieckich broniących Stalingradu. Tak więc w 13 dywizji piechoty gwardii 62 armii radzieckiej 52 strzelców wyborowych w październiku 1942 r. zabiło 480 żołnierzy i oficerów niemieckich.

Rada Wojenna Frontu Stalingradzkiego przywiązywała dużą wagę do bojowego wykorzystania strzelców wyborowych i do wyszkolenia nowych, co wynika z przytoczonego dokumentu. „Rozkaz do wojsk Frontu Stalingradzkiego 9 października 1942 r. Armia czynna.

Dotyczy: „Rozwoju ruchu strzelców wyborowych i ich wykorzystania w walce z wrogiem”.

Doświadczenia walk na frontach Wielkiej Wojny Narodowej i walk o Stalingrad potwierdzają, że strzelców wyborowych można bardzo skutecznie wykorzystać w walce. Zostało udowodnione niejednokrotnie, że zarówno w obronie, jak w natarciu działający aktywnie strzelcy wyborowi - pojedynczo i grupowo - zadawali przeciwnikowi duże straty. [s.224] Zadanie wyszkolenia strzelców wyborowych w toku działań bojowych jest jednym z najważniejszych zadań całego składu dowódczego związków taktycznych i oddziałów, zadaniem, którego rozwiązanie zwiększy siłę bojową i wytrwałość oddziałów w walce oraz pomnoży straty wroga. Ma to szczególne znaczenie w warunkach naszego Frontu, prowadzącego walki uliczne w Stalingradzie.

Rozkazuję:

1. We wszystkich oddziałach wybrać najlepszych strzelców i zorganizować ich szkolenie w toku walki.

2. Do 20.10.42 r. każdy pluton powinien mieć nie mniej niż dwóch - trzech strzelców wyborowych; kompania - nie mniej niż pięciu cekaemistów i fizylierów; kompanie rusznic przeciwpancernych - nie mniej niż pięć obsług rusznic przeciwpancernych; baterie artylerii pułkowej i przeciwpancernej - nie mniej niż dwie wyborowe obsługi dział.

Strzelcy wyborowi - prowadzący ogień z karabinów, pistoletów maszynowych i karabinów maszynowych - mają strzelać do oficerów, obsług karabinów maszynowych i dział, obserwatorów, samolotów i desantów na czołgach. Strzelcy wyborowi - prowadzący ogień z dział artylerii pułkowej i przeciwpancernej oraz rusznic przeciwpancernych - mają niszczyć czołgi, działa, moździerze i samoloty wroga.

3. Popularyzować szeroko działalność strzelców wyborowych zachęcać ze wszech miar do nowych sukcesów w walce, tych zaś, którzy się odznaczyli, przedstawiać do odznaczeń.

4. Niniejszy rozkaz podać do wiadomości wszystkich żołnierzy i dowódców oddziałów Frontu; musi znaleźć się on we wszystkich kompaniach, szwadronach i bateriach.

5. O wykonaniu niniejszego rozkazu meldować 25.10.42 r.

Dowódca Frontu Stalingradzkiego generał-pułkownik Jeremienko
Członek Rady Wojennej Frontu Stalingrądzkiego N. Chruszczow
Szef sztabu Frontu Stalingradzkiego generał-major Zacharow”

Z dobrym skutkiem szkolono i używano strzelców wyborowych również w 64 armii radzieckiej. Rozkaz tej armii z 27 października 1942 r. mówił: .„W celu utworzenia wykwalifikowanych kadr strzelców wyborowych zorganizować i przeprowadzić przy armijnych kursach młodszych lejtenantów 15-dniowe szkolenie zbiorowe dowódców zespołów strzelców wyborowych”.

1. Samsonow Aleksander M.: Bitwa stalingradzka. Warszawa 1962. s.222-224.

…