CT Mk VIII Cromwell (A27M)

Czołg szybki (CT: Cruiser Tank, czołg średni). Seryjna produkcja brytyjskich czołgów Cromwell rozpoczęła się w styczniu 1943 r. Miały one zastąpić w jednostkach brytyjskich szybkie lecz słabo uzbrojone i opancerzone czołgi Crusader. Cromwell był o 50% cięższy oraz lepiej opancerzony od Crusadera. Czołg produkowano do 1945. Ogółem wyprodukowano 2 608 egzemplarzy. Był najszybszym czołgiem II wojny światowej.

POLSKA
Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie: Używany m.in. w 1. Dywizji Pancernej (10. Pułk Strzelców Konnych, w wersji dowódczej czołgu używał dowódca dywizji gen. Stanisław Maczek). W latach 1943-1947 przez polskie oddziały przewinęło się około 200 czołgów Cromwell, różnych wersji.

• A24 Cromwell I : 6 prototypów.
• Cavalier : nowa nazwa A24 Cromwell I, 500 egzemplarzy.
• Mk VIII Cromwell I (A27M) : 30 egzemplarzy 1943.
• Mk VIII Cromwell II (A27M) : 16 egzemplarzy, zdemontowany kadłubowy km, szersze gąsienice.
• Mk VIII Cromwell III (A27M) : modyfikacja czołgu Centaur, przebudowa tylko czołgów z armatą OQF 75 mm.
• Mk VIII Cromwell IV : armata OQF Mk V i Va 75 mm.
• Mk VIII Cromwell IV : czołgi Centaur III z armatą 75 mm, ok. 80 egzemplarzy.
• Mk VIII Cromwell IVw : kadłub spawany typu F.
• Mk VIII Cromwell V : kadłub i wieża całkowicie spawana, kilka (kilkanaście) egzemplarzy.
• Mk VIII Cromwell VI : czołg wsparcia piechoty, przebudowa Cromwell IV, haubica 95 mm, ok. 200 egzemplarzy.
• Mk VIII Cromwell VII : produkcja od jesieni 1944.
• Mk VIII Cromwell VIII : czołg wsparcia piechoty, haubica 95 mm.

• Cromwell ARV : wóz remontowo-ewakuacyjny.
• Cromwell Command : czołg dowodzenia, dodatkowa radiostacja.
• Cromwell OP : wóz obserwacyjny artylerii.
• Cromwell Pong : czołg z urządzeniem do wykonywania przejść w żywopłotach.
• Cromwell CIRD : czołg z kanadyjskim trałem przeciwminowym.

Cromwell IV: Pancerz nitowany (lub częściowo spawany) z blach walcowanych utwardzanych powierzchniowo.

Załoga - 5 (dowódca, celowniczy, radiooperator-ładowniczy, kierowca, pomocnik kierowcy - strzelec przedni).
Masy - masa bojowa 27 966 kg.
Wymiary - długość całkowita z lufą do przodu 6,42 m, długość kadłuba z błotnikami 6,35 m, szerokość 2,91 m, szerokość wraz z osłonami przeciwpiaskowymi 3,05 m ¹⁾, wysokość 2,83 m, wysokość do nasady anteny 2,50 m ²⁾, prześwit 0,40 m.
Uzbrojenie - 1 armata kalibru 75 mm Mk V Lub Mk Va (kąty podniesienia w płaszczyźnie pionowej od -12,5° do +30° - mechanizm ręczny, w płaszczyźnie poziomej 360° - mechanizm hydrauliczny, obrót z prędkością maksymalną 15°/sek), 2 karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm Besa (jeden sprężony z armatą, drugi w kadłubie), wyrzutnia granatów dymnych 50,8 mm w wieży. Wewnątrz czołgu przewożono 1 ręczny karabin maszynowy 7,7 mm Bren, 1 pistolet maszynowy Thompson lub Sten, granaty ręczne.
Amunicja - jednostka ognia armaty 64 naboje (przeciwpancerne, odłamkowo-burzące, dymne), jednostka ognia karabinów maszynowych Besa 4950 nabojów, jednostka ognia wyrzutni 50,8 mm 30 granatów, jednostka ognia rkm Bren 600 nabojów, jednostka ognia pistoletów maszynowych 320 nabojów.
Przyrządy celownicze i obserwacyjne - celownik teleskopowy armaty No 50 X 3L Mk 1 lub 2 AFV Sight Gear 75 mm, celownik karabinu maszynowego w kadłubie teleskopowy No 50 X 1, 9 Mk 1, bęben i kątomierz do strzelania ogniem pośrednim, 5 obrotowych peryskopów obserwacyjnych Mk 4.
Opancerzenie - kadłub: przód (przed kierowcą) 63 mm, przód (pochyły) 30 mm, przód („nos”³⁾) 57 mm, boku i tył 32 mm, osłona zawieszenia 25+14 mm, dno 8 mm, strop 20 mm; wieża: przód 76 mm, boki 63 mm, tył 57 mm, strop 20 mm.
Napęd - silnik gaźnikowy, 12 cylindrowy (V-12), 4-suwowy, widlasty Rolls-Royce Meteor o mocy maksymalnej 441 kW (600 KM) przy 2550 obr./min; rozrząd górnozaworowy; średnica cylindrów 137 mm, skok tłoków 152 mm, pojemność skokowa 27 027 cm³, stopień sprężania 6:1; chłodzony cieczą, układ smarowania wymuszony, ciśnieniowy.
Paliwo - benzyna 70 oktanowa, zbiorniki (wewnętrzne) o pojemności 572 l, spalanie 280-420 l/100 km na drodze, 420-560 l/100 km w terenie.
Układ napędowy - sprzęgło suche, dwutarczowe, skrzynia przekładniowa mechaniczna, niezsynchronizowana, 5 biegów do przodu 1 bieg do tyłu; przeniesienie napędu na tylne koła napędowe przez mechanizm różnicowy z blokadą.
Podwozie - zawieszenie niezależne na wahaczach ze sprężynami spiralnymi, amortyzatory hydrauliczne⁴⁾, hamulce hydrauliczne, 5 kół nośnych z bandażami gumowymi, koła napinające z przodu kadłuba, koła napędowe z tyłu, gąsienice metalowe, jednosworzniowe, jednogrzebieniowe, w każdej taśmie 125 ogniw o szerokości 356 mm i podziałce 100 mm; rozstaw środków gąsienic 2,48 m, długość oporowa gąsienic 3,73 m.
Instalacja elektryczna - napięcie 12V, dwie baterie akumulatorów 6V 150 Ah każda, dodatkowy agregat ładowania (silnik spalinowy z prądnicą).
Osiągi - moc jednostkowa 21, KM/t, prędkość maksymalna 64 km/h (w niektórych czołgach ograniczana fabrycznie do 52 km/h w celu zmniejszenia zużycia pojazdu), zasięg do 280 km po drogach, zasięg do 130 km w terenie.
Pokonywane przeszkody - nacisk jednostkowy 0,93-1,03 km/cm², wzniesienia o nachyleniu 24°, rowy o szerokości 230 cm, przeszkody wodne o głębokości do 120 cm, ściany pionowe o wysokości 90 cm.
Łączność - radiostacja No 19, czołgowy telefon wewnętrzny (intercom), telefon zewnętrzny dla piechoty.
⁵⁾⁶⁾

• The Tank Museum: Bovington, Dorset, BH20 6JG [mapa → N50.6951 W002.2423]
• Yad la-Shiryon Museum (Muzeum Izraelskich Wojsk Pancernych): Latrun, Izrael [mapa → N31.8381 E034.9799]

• CT Mk VIII Centaur (A27L), czołg średni

1. Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa 1975.
2. Gazety Wojenne. Nr 87. s.1730.
3. Kamiński Antoni Andrzej, Szczerbicki Tomasz: Pojazdy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939-1947. Gdańsk 2008. s.421-423.⁷⁾
4. Magnuski Janusz: Wozy bojowe Polskich Sił Zbrojnych 1940-1946. Warszawa 1998. s.93-107.⁸⁾
5. Polska broń pancerna. Opracowanie Adam Jońca. Warszawa brw. s.9.
6. Trewhitt Philip: Opancerzone wozy bojowe. Warszawa 2000. s.48.
7. Zasieczny Andrzej: Czołgi II wojny światowej. Warszawa 2005. s.86-89.

…